رابطه ارتودنسی و تنفس دهانی

تنفس از راه بینی طبیعی‌ترین و سالم‌ترین راه تنفس است که وظیفه گرم ومرطوب و تصفیه کردن هوای ورودی به ریه‌ها را دارد. اما در برخی افراد به دلایل مختلفی مانند انسداد راه هوایی بینی، آلرژی‌ها، بزرگی لوزه‌ها یا پولیپ‌های بینی، تنفس از دهان جایگزین تنفس از بینی می‌شود که به آن تنفس دهانی (Mouth Breathing) گفته می‌شود.

تنفس دهانی مزمن نه تنها سلامت عمومی بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه تأثیرات قابل توجهی روی ساختارهای فک و دندان و به دنبال آن وضعیت ارتودنسی و اکلوزیون دندانی دارد.

 علل تنفس دهانی:

تنفس دهانی وضعیتی است که فرد در آن برای تنفس بیشتر از راه دهان استفاده می‌کند و تنفس از بینی محدود یا مختل شده است.
• علل شایع:
• انسداد راه هوایی فوقانی (مثل بزرگی لوزه‌ها و آدنوئید)
• آلرژی‌های مزمن بینی (رینیت آلرژیک)
• انحراف تیغه بینی یا پولیپ بینی
• عادات نادرست تنفسی و رفتاری (مثل تنفس دهانی عادتی)
• ضعف عضلات تنفسی

 اثرات تنفس دهانی بر رشد و شکل‌گیری فک و دندان

1. تغییرات ساختاری فک بالا و پایین
• فک بالا (ماگزیلا):
تنفس دهانی موجب کاهش فشار زبان روی سقف دهان می‌شود، در حالی که زبان نقش مهمی در پهنای کام و شکل فک بالا دارد. این کاهش فشار باعث باریک و بلند شدن کام می‌شود . همچنین کاهش رشد عرضی فک بالا منجر به کراس بایت عرضی می‌شود.
• فک پایین (مندیبول):
معمولاً در افراد تنفس دهانی، فک پایین به عقب و پایین متمایل می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد اوربایت و اپن بایت شود.

2. تغییرات در دندان‌ها

• مال‌اکلوژن‌های شایع:
• اپن بایت قدامی: به علت قرارگیری زبان پایین‌تر و جلوتر در حالت استراحت و بلع
• کراس بایت عرضی به دلیل باریک بودن فک بالا
• اورجت بیش از حد (جلو بودن دندان‌های جلو فک بالا نسبت به پایین)
• جابجایی دندان‌ها:
فشارهای نامتعادل ناشی از تغییر موقعیت زبان و لب‌ها باعث جابه‌جایی دندان‌ها و نامرتبی آنها می‌شود.

3. تأثیرات روی عضلات و وضعیت صورت

• سندرم صورت بلند (Long Face Syndrome):
تنفس دهانی مزمن می‌تواند باعث افزایش ارتفاع عمودی صورت شود. این افراد معمولاً صورت کشیده، لب‌های باز و چانه عقب‌رفته دارند.
• ضعف عضلات صورت و دهان:
تنفس دهانی موجب ضعف عضلات لب‌ها و صورت می‌شود که خود عاملی برای اختلالات ارتودنسی است.

4. تأثیرات تنفس دهانی بر سلامت عمومی و عملکردی

• کاهش اکسیژن‌رسانی مناسب به بدن و مغز
• اختلالات خواب از جمله خروپف و آپنه خواب
• مشکلات گفتاری و بلع
• کاهش تمرکز و عملکرد تحصیلی کودکان

5. تشخیص تنفس دهانی در بیماران ارتودنسی

• معاینه بالینی: مشاهده باز بودن لب‌ها در حالت استراحت، موقعیت زبان، بررسی علائم انسداد بینی
• گرفتن شرح حال دقیق از بیمار و والدین
• ارزیابی عکس‌های سفالومتری و مدل‌های دندانی
• همکاری با متخصص گوش، حلق و بینی برای تشخیص دقیق علت انسداد راه هوایی

درمان ارتودنسی:

• گسترش عرضی فک بالا:
استفاده از دستگاه‌هایی مانند پالاتال اکسپندر (Palatal Expander) برای افزایش پهنای فک بالا و بهبود جریان هوا از بینی.
1. اصلاح مال‌اکلوژن‌ها:
درمان مال‌اکلوژن‌های ناشی از تنفس دهانی مانند اپن بایت و کراس بایت با براکت‌ها و دستگاه‌های فانکشنال.

2.درمان ترکیبی
• همکاری بین رشته‌ای ارتودنتیست، متخصص گوش و حلق و بینی، گفتار درمان و جراح دهان برای درمان همزمان انسداد راه هوایی و مشکلات ارتودنسی.

3.اصلاح عادات تنفسی
• آموزش بیمار برای تنفس از بینی
• گفتار درمانی برای اصلاح موقعیت زبان و بلع
• تمرینات عضلات دهان و صورت

 اهمیت درمان زودهنگام
• جلوگیری از تغییرات دائمی و نامطلوب در ساختار فک و دندان‌ها
• بهبود رشد طبیعی فک‌ها و جلوگیری از نیاز به درمان‌های جراحی پیچیده در آینده
• افزایش کیفیت زندگی و سلامت عمومی

ارتباط بین تنفس دهانی و مشکلات ارتودنسی، رابطه‌ای دوطرفه و پیچیده است که تأثیر تنفس بر رشد و شکل‌گیری فک و دندان‌ها را به خوبی نشان می‌دهد. تشخیص و درمان به موقع این اختلالات نه تنها می‌تواند مشکلات ارتودنسی را به حداقل برساند، بلکه سلامت عمومی، کیفیت خواب و عملکرد فرد را نیز بهبود می‌بخشد.
بنابراین ارتودنتیست‌ها باید در معاینات خود به علائم تنفس دهانی توجه ویژه داشته و در صورت لزوم با سایر تخصص‌ها همکاری کنند تا درمان جامع و موفقی ارائه دهند